Dział spadku – definicja, procedura, koszty notarialne

Co to jest dział spadku?

Dział spadku to czynność prawna mająca na celu doprowadzenie do podziału spadku (majątku spadkowego) i rozdysponowanie pomiędzy każdego ze spadkobierców wchodzących w skład spadku rzeczy lub praw, a także wyrównanie ich wartości poprzez spłaty i dopłaty. Czynność ta może zostać dokonana w wyniku sprawy prowadzonej przed sądem lub na drodze umownej przed notariuszem.

Z chwilą śmierci spadkodawcy następuje otwarcie spadku, a spadkobiercy wchodzą łącznie w całokształt sytuacji prawnej swojego spadkodawcy. Z punktu widzenia jego majątku, stają się współwłaścicielami całego majątku spadkodawcy. Czynność prawna o nazwie „działu spadku” ma za zadanie rozdysponowanie rzeczy i praw wchodzących w skład spadku do majątku poszczególnych spadkobierców. Konsekwencją dokonania podziału spadku jest również zmiana w zakresie odpowiedzialności za długi spadkowe – każdy z dotychczasowych współspadkobierców odpowiada samodzielnie za długi spadkowe w stosunku wielkości udziału, jaki mu przypada w spadku.

Podziału spadku mogą dokonać spadkobiercy w drodze umownej, ale jeżeli do masy spadkowej należy

• nieruchomość,
• ograniczone prawa rzeczowe,
• własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu,

zgodnie z Art. 1037 Kodeksu cywilnego, umowa o dział spadku wymaga zachowania formy aktu notarialnego.

§ 1. Dział spadku może nastąpić bądź na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami, bądź na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców.
§ 2. Jeżeli do spadku należy nieruchomość, umowa o dział powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.
§ 3. Jeżeli do spadku należy przedsiębiorstwo, umowa o dział spadku powinna być zawarta w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Jeżeli jednak w skład przedsiębiorstwa wchodzi nieruchomość albo przedsiębiorstwo jest objęte zarządem sukcesyjnym, umowa o dział spadku powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Art. 1037 Kodeksu cywilnego

Sporządzenia umowy o dział spadku u notariusza wymaga zgody pomiędzy spadkobiercami. W przeciwnym razie rozwiązaniem jest próba osiągnięcia zgody drogą negocjacji, na przykład z udziałem mediatora, a jeśli i to nie przyniesie oczekiwanych rezultatów, jedyną możliwością jest dokonanie działu spadku drogą postępowania sądowego.

Czy dział spadku jest niezbędny

Przepisy prawa nie narzucają na spadkobierców obowiązku stwierdzenia nabycia spadku, ani też dokonania działu spadku. Co więcej, żaden dokument nie jest potrzebny do nabycia spadku, bowiem spadkobiercy zyskują prawo do spadku już z chwilą jego otwarcia, czyli z chwilą śmierci spadkodawcy. Spadkobiercy są więc jednocześnie zobowiązani, i również nie wynika to z przedsięwzięcia jakiejkolwiek czynności prawnej, do solidarnego ponoszenia kosztów utrzymania majątku spadkowego, co najczęściej oznacza konieczność opłacania czynszu, podatku od nieruchomości czy ubezpieczenia pojazdu.

Niedokonanie podziału spadku wiąże się jednak z szeregiem ograniczeń. Przy braku działu spadku, przedmioty należące do majątku osoby zmarłej, traktowane są jako majątek spadkowy i w związku z tym zarząd takim majątkiem, a w szczególności obrót jego składnikami, będzie podlegać istotnym ograniczeniom.

Którą drogę wybrać – notarialną czy sądową?

Dokonanie działu spadku w wyniku umowy podpisanej u notariusza zwykle jest korzystniejsze dla spadkobierców. Nawet jeśli pomiędzy spadkobiercami nie ma pełnej zgody co do podziału majątku, nic nie stoi na przeszkodzie, by nawet w trakcie trwania sądowego działu spadku zawrzeć umowę o dokonanie działu spadku. Warto zaznaczyć, że umowny dział spadku może dotyczyć zarówno całego spadku, albo może zostać ograniczony tylko do niektórych składników majątku spadkowego – właśnie co do tych, które nie rodzą sporów.

Co w przypadku, gdy wybierzemy dział spadku drogą sądową

Jeśli spadkobiercy nie dojdą do porozumienia, lub uznają że preferują drogę sądową uzyskania działu spadku, pierwszy krokiem jest złożenie we właściwym sądzie wniosku o dział spadku. Sądem właściwym (czyli sądem spadku) jest sąd według ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, a jeżeli takiego miejsca zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. Kodeks postępowania cywilnego umożliwia wyjątkową zmianę sądu spadku na żądanie uczestnika działu spadku, zgłoszonego nie później niż na pierwszej rozprawie.

Wniosek do sądu o dział spadku może złożyć każdy ze spadkobierców, ale również wierzyciel spadkobiercy. We wniosku o sądowy dział spadku należy wskazać postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia oraz spis inwentarza. Przy braku spisu inwentarza, należy we wniosku wskazać majątek, który ma być przedmiotem działu.

Jakie dokumenty są potrzebne do działu spadku u notariusza

Stawając przed notariuszem w celu dokonania działu spadku należy przedstawić następujące dokumenty:

• dane Spadkobierców, to jest: imiona, nazwisko, imiona rodziców, stan cywilny, nr i seria dowodu osobistego/paszportu i data ważności, miejsce urodzenia, PESEL, adres zamieszkania;
• opis przedmiotu/przedmiotów umowy;
• określenie sposobu podziału masy spadkowej – komu ma przypaść dany przedmiot, czy w całości, czy w udziałach, a jeśli w udziałach to w jakiej wysokości;
• określenie, czy dział przeprowadzany jest ze spłatą/dopłatą na rzecz któregoś ze Spadkobierców;
• określenie wartości rynkowej przedmiotu/przedmiotów umowy;
• określenie terminu wydania przedmiotu/przedmiotów umowy w posiadanie nabywc;
• numer księgi wieczystej nieruchomości;
• podstawa nabycia – czyli jeden z wymienionych dokumentów:
  • prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku,
  • akt poświadczenia dziedziczenia;
• zaświadczenie Naczelnika Urzędu Skarbowego stwierdzające, że podatek od spadków i darowizn został zapłacony lub że nabycie jest zwolnione od podatku albo że zobowiązanie podatkowe wygasło wskutek przedawnienia – w sytuacji, gdy :
  • nabycie nastąpiło w drodze spadku lub zasiedzenia,
  • nabycie nastąpiło w drodze darowizny, polecenia darczyńcy, nieodpłatnego zniesienia współwłasności i zachowku po dniu 01 stycznia 2007 roku;
• jeżeli działka ma być wydzielona do nowej księgi wieczystej – wypis z rejestru gruntów wraz z wyrysem z mapy ewidencyjnej, z adnotacją, że dokument przeznaczony jest do dokonywania wpisów w księdze wieczystej (Starostwo Powiatowe).

Wysokość podatku przy dziale spadku

Dokonanie dział spadku, w tym odpłatnego, oraz wynikająca z niego spłata drugiego współwłaściciela nie powoduje u spadkobiercy powstania obowiązku podatkowego wynikającego z ustawy o podatku od spadków i darowizn. Ma to miejsce, ponieważ nabycie tym tytułem nie jest wymienione w przepisach określających przedmiot opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn.

Art. 1. 1. Podatkowi od spadków i darowizn, zwanemu dalej „podatkiem”, podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tytułem:
1) dziedziczenia, zapisu zwykłego, dalszego zapisu, zapisu windykacyjnego, polecenia testamentowego;
2) darowizny, polecenia darczyńcy;
3) zasiedzenia;
4) nieodpłatnego zniesienia współwłasności;
5) zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w drodze dziedziczenia albo w postaci zapisu;
6) nieodpłatnej: renty, użytkowania oraz służebności.

Ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn

Związany z działem spadku obowiązek podatkowy wynika z podatku od czynności cywilnoprawnych, ale tylko wtedy, gdy dział spadku wiąże się ze spłatami lub dopłatami. Regulują to przepisy Ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych. W tym przypadku, podstawą opodatkowania jest wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego nabytego ponad wartość udziału we współwłasności lub spadku. Jeśli dział spadku ze spłatą dotyczy nieruchomości lub własnościowego mieszkania spółdzielczego, wysokość podatku wynosi 2%.

Ile kosztuje dział spadku u notariusza

Wysokość opłat pobieranych przez notariusza określa Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej. Koszt sporządzenie umowy o dział spadku związany jest z opłatami, których wysokość uzależniona jest od wielu czynników, takich jak wartość majątku spadkowego, rodzaj składowych majątku, a także stopień pokrewieństwa spadkobierców ze spadkodawcą. Składają się na nie:

• podatki od czynności cywilnoprawnych,
• opłaty sądowe,
• taksa notarialna.

Opłaty sądowe związane z działem spadku

Wysokość opłat sądowych pobieranych przez notariusza przy dziale spadku regulowana jest zapisami Ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Ze względu na różnorodność opłat sądowych wchodzących w rachubę przy dziale spadku, prosimy o kontakt z naszą kancelarią celem uzyskania szczegółowych informacji.

Wysokość taksy notarialnej przy dziale spadku

Wysokość taksy notarialnej przy dziale spadku zależy od wartości spadku. Bazowe wartości przedstawiają się następująco:

• przy wartości spadku do 3000 zł – 100 zł;
• przy wartości spadku powyżej 3000 zł do 10 000 zł – 100 zł + 3% od nadwyżki powyżej 3000 zł;
• przy wartości spadku powyżej 10 000 zł do 30 000 zł – 310 zł + 2% od nadwyżki powyżej 10 000 zł;
• przy wartości spadku powyżej 30 000 zł do 60 000 zł – 710 zł + 1% od nadwyżki powyżej 30 000 zł;
• przy wartości spadku powyżej 60 000 zł do 1 000 000 zł – 1010 zł + 0,4% od nadwyżki powyżej 60 000 zł;
• przy wartości spadku powyżej 1 000 000 zł do 2 000 000 zł – 4770 zł + 0,2% od nadwyżki powyżej 1 000 000 zł;
• przy wartości spadku powyżej 2 000 000 zł – 6770 zł + 0,25% od nadwyżki powyżej 2 000 000 zł, nie więcej jednak niż 10 000 zł, a w przypadku czynności dokonywanych pomiędzy osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn nie więcej niż 7500 zł.

W przypadku działu spadku, stawka taksy notarialnej jest ustalana indywidualnie na podstawie stopnia skomplikowania konkretnej sprawy i wartości majątku spadkowego podlegającego działowi.

Dla przykładu, jeśli łączna wartość majątku spadkowego to 300 000 zł, wysokość taksy notarialnej będzie wynosiła 1970 zł, co wynika z obliczenia: 1010 zł + 960 (0,4% x (300 000 – 60 000))

Do wartości taksy notarialnej należy doliczyć wynagrodzenie za sporządzenie wypisów w wysokości 6 zł za każdą stronę. Wszystkie podane opłaty są wartościami netto i objęte są podatkiem VAT w wysokości 23%.